Τετάρτη 25 Φεβρουαρίου 2009

Η ταυτότητα της Παλιάς Κοκκινιάς...


Του Βασίλη Κουτουζή
από την ιστοσελίδα www.koutouzis.gr


Η Κοκκινιά είναι προσφυγική συνοι­κία του πολεοδομικού συγκροτήμα­τος Πειραιά και μοιράζεται σήμερα μεταξύ των δήμων Νικαίας (κυρίως) και Πειραιά. Η Παλιά Κοκκινιά -που ανήκει στη δικαι­οδοσία του Δήμου Πειραιά - συνορεύει δυ­τικά και βόρεια με τη Νίκαια, ανατολικά με τον Άγιο Ιωάννη Ρέντη και τα Καμίνια και νότια με τη Λεύκα.

Η Κοκκινιά αρχικά ονομαζόταν «Κοκκινάδα», γιατί το έδαφος της περιοχής είχε κόκκινο χρώμα. Μετέπειτα, με τον ερχομό των πρώτων εποίκων ονομάστηκε «Κοκκι­νιά». Με την άφιξη των προσφύγων, κυ­ρίως από τη Σμύρνη και τον Πόντο διευρύνθηκε, δυτικά και βόρεια, το δε διευ­ρυμένο τμήμα πήρε το όνομα Νέα Κοκκι­νιά, διακρινόμενη από την Παλιά Κοκκινιά, που είχε κατοικηθεί η περιοχή της από τους πρώτους κατοίκους. Η μετονομασία της Νέας Κοκκινιάς σε Νί­καια έγινε το 1940, με πρόταση του Ι. Μελά, μετέπειτα δημάρχου Νικαίας, βου­λευτή και υπουργού.


Στο τέλος του 19ου και τις αρχές του 20ου αιώνα η Παλιά Κοκκινιά κατοικήθηκε από λίγες οικογένειες αγροτών, περιβολάρηδων και αμαξάδων (αραμπατζήδων), που προ­έρχονταν από χωριά του νομού Αττικής: Μάνδρα, Ελευσίνα, Ασπρόπυργο, Μενίδι και από τα Σπάτα Μεσογείων. Η περιοχή της Παλιάς Κοκκινιάς αρχικά ήταν αραιά κατοικημένη και είχε ένα μικρό ' νεκροταφείο με το εκκλησάκι των Αγίων Αναργύρων, στον χώρο του οποίου -ακρι­βέστερα λίγο πιο πέρα- χτίστηκε ο σημερι­νός μεγαλοπρεπής ενοριακός ναός. Το 'να σπίτι από τ' άλλο βρίσκονταν σε μεγάλη απόσταση. Μεταξύ τους τα σπίτια χωρίζονταν από μεγάλα οικό­πεδα (αλάνες).

Τα σπίτια και οι στάβλοι περιβάλλονταν από μάντρες με μεγάλες πόρτες, για να μπορούν να βγαίνουν και να μπαίνουν τα μεγαλό­σωμα άλογα, τα οποία έσερναν τα κάρα τους, που εκτελούσαν μεταφορές από και για το λιμάνι του Πει­ραιά. Οι μεταφορές με τα κάρα γίνονταν μέχρι το έτος 1960. Με ευεργετικό νόμοι οι ιδιοκτήτες τους πήραν άδειες για «νταλίκες».

Όπως γράφει ο Χρήστος Πατραγάς στο βιβλίο του « ΜΕΓΑΛΟ ΠΕΙΡΑΪΚΟ ΛΕΥΚΩΜΑ», από τα έτη 1916-1922, με την εγκατάσταση των Αρ­μενίων και μετέπειτα των προσφύγων της Μικρασιατικής καταστροφής, η περιοχή άρχισε να παρουσιάζει μεγάλη ανάπτυξη λόγω των δραστηριοτήτων και επι­δόσεων των νέων κατοίκων της. Μετά τη σφαγή των Αρμενίων από τους Τούρκους τα έτη 1915-1916 και την έξοδο τους σε διάφορες κατευ­θύνσεις της υδρογείου, ένα πλήθος Αρμενίων εγκατα­στάθηκε στην Παλιά Κοκκινιά και συγκεκριμένα στην περιοχή που βρίσκονται σήμερα τα οικοδομικά τετρά­γωνα: Λαμίας-Φλωρίνης και Αρμενίων αγωνιστών, κάτω ακριβώς από τη σημερινή οδό Νικ. Μπελο­γιάννη.

Η Αρμενική κοινότητα ασχολήθηκε με πολλές επαγ­γελματικές δραστηριότητες, κυρίως όμως με το εμπό­ριο. Επιδόθηκε στα γράμματα, τον πολιτισμό και σε αθλητικές δραστηριότη­τες. Ίδρυσε: Αρμενική ορθόδοξη εκκλησία και Αρμενική καθολική εκ­κλησία, Αρμενικό σχο­λείο, που είναι γνωστό ως σχολείο «Σιμόν Ζα-βοριάν» (από το όνομα του δασκάλου που δί­δασκε σ' αυτό), βιβλιο­θήκη, θεατρική σκηνή, ως και ιατρείο.


Το 1868-1869, στη λε­ωφόρο Θηβών και την οδό Αγίων Αναργύρων, οικοδομήθηκε ένα μικρό, πανέμορφο ξω­κλήσι βυζαντινού ρυθ­μού μ' ένα ονομαστό, ιστορικό καμπαναριό. Είναι ο σημερινός ενο­ριακός ναός της Μετα­μόρφωσης του Σωτήρος με τη λαϊκή ονομασία Αγία Σωτήρα. Τις Κυριακές, στον πευκόφυτο περίβολο του, έκαναν την εκ­δρομή τους κάτοικοι των άλλων περιοχών του Πειραιά.

Παλιότερα στη σημερινή οδό Μεγάρων λειτουργούσε το στρατόπεδο Βελισαρίου. Από το έτος 1922 στην περιοχή μεταξύ των ναών Αγίων Αναργύρων και Μεταμόρφωσης Σωτήρος, καθώς και στον χώρο του παλαιού στρατοπέδου Βελισσαρίου κατασκευάστηκαν παράγκες, όπου εγκατα­στάθηκαν πρόσφυγες, κυρίως από τη Σμύρνη. Αργότερα το μικρό νεκροταφείο καταργήθηκε και στη θέση του κατασκευάστηκαν πολυκατοικίες, που υπάρχουν και σήμερα στην οδό Αγίων Αναργύρων. (Ο μεγάλος αριθμός των προσφύγων, εκτός από τη Σμύρνη προερχόταν από τον Πόντο και εγκαταστάθη­καν στη Νέα Κοκκινιά σε μικρές λυόμενες παράγκες με 6 μ. πρόσοψη. Τις παράγκες αυτές κατασκεύασε γερμανική εταιρεία, γι' αυτό και η περιοχή πήρε το όνομα «ΓΕΡΜΑΝΙΚΑ»).

Γύρω στα 1930 και μέχρι την έναρξη του πολέμου 1940 η Παλιά Κοκκινιά πυκνοκατοικήθηκε, άνοιξαν οδοί και σχηματίστηκαν οικοδομικά τετράγωνα.

Τα μεταπολεμικά χρόνια η περιοχή χαρακτηρίστηκε «βιομηχανική» και τα περιβόλια πήραν μεγάλη οικοπεδική αξία και μετατράπηκαν σε εργαστήρια και ερ­γοστάσια, κυρίως στον άξονα της λεωφόρου Θηβών.


Στη λεωφόρο Θηβών και σε μικρή μεταξύ τους απόσταση υπάρχουν δυο μικροί ναοί: του Αγίου Παύλου και Των Αγίων Πάντων. Πριν από πενήντα χρόνια τα δυο αυτά εκκλησάκια περιβάλλονταν από πολλά δέ­ντρα. Σήμερα τα εκκλησάκια πνιγμένα «στο τσιμέντο» δεν ξεχωρίζουν από την πυκνή και ευθυγραμμισμένη δόμηση.

Στη συμβολή των οδών Αγίων Αναργύρων και Μαυρογένους, εκεί που βρίσκεται σήμερα το θέατρο Γραμμών, είναι το κτίριο ΣΑΠΟΡΤΑ, που στην πε­ρίοδο του πολέμου 1940-1941 και μέχρι περίπου το έτος 1950 λειτούργησε ως Γενικό Νοσοκομείο. Σή­μερα στο ίδιο κτίριο λειτουργεί πολυκατάστημα παιδι­κών παιχνιδιών.

Η γραφική πλατεία ΝΕΡΑΪΔΑΣ βρίσκεται στην καρδιά της Παλιάς Κοκκινιάς. Παλαιότερα εκεί υπήρχαν πολλά καφενεδάκια και ήταν χώρος περιπάτου. Ακόμη ήταν η αφετηρία της συγκοινωνίας Παλιάς Κοκκινιάς-Πειραιά (σ.σ. παλαιά γραμμή 78 και μετέπειτα 907), που έχει καταργηθεί εδώ και πολλά χρόνια.

Τέλος, από τις αρχές του 19ου αιώνα στην περιοχή της Παλιάς Κοκκινιάς, στις οδούς Δομοκού και Αγίων Αναργύρων, βρίσκεται το τουρκικό νεκροταφείο, το οποίο είναι ιδιοκτησία του τουρκικού κράτους και προ­στατεύεται από διεθνείς συμβάσεις. Μεταπολεμικά το τουρκικό νεκροταφείο χαρακτηρί­στηκε Ηρώον και έχει μόνο μουσειακό χαρακτήρα.

Παρ' όλα αυτά επί δημαρχίας Γιάννη Παπασπύρου, αλλά και παλαιότερα, έγινε προσπάθεια ταφής νε­κρών τουρκικής υπηκοότητας, αλλά η ταφή αποτράπηκε από την αντίθεση των κατοίκων και την παρέμβαση του τότε δημάρχου (σ.σ. Μετά το 1999, όταν τουρκική αντιπροσωπεία επισκέπτεται την Αθήνα καταθέτει στέφανα σ' αυτό το Ηρώο).
Σχετικό κείμενο για την ιστορία της Παλιάς Κοκκινιάς: paliakokkinia.blogspot.com/2008/04/19.html